13 juni 2025
Zijn stedelijke ambities een verloren zaak?
De hoge ambities van steden voor werken, wonen en klimaat blijken steeds meer op losse schroeven te staan. Dit lijkt een jaar te worden waarin pijnlijk duidelijk wordt dat we veel doelen niet zullen halen. Moeten de doelen worden losgelaten of moeten we juist de moed erin houden?
In de afgelopen jaren volgde de ene na de andere stevige stedelijke ambitie. Ieder trotse stad heeft wel een forse woningbouwambitie, ook zijn er nieuwe en concrete ambities bijgekomen voor klimaatneutraliteit en werkgelegenheid. Deze komen boven op de doelen die nationaal gesteld zijn in het Nationaal Klimaatakkoord en in Nederland Circulair.
Klimaatneutraliteit, circulariteit en emissiereductie zijn belangrijke stedelijke doelen. Steden als Groningen, Eindhoven, Utrecht, Helmond en Amsterdam hebben als doel om in 2030 klimaatneutraal te zijn, als onderdeel van de EU-missie "Climate-Neutral and Smart Cities". En Rotterdam heeft in 2019 de ambitie gesteld om in 2025 klimaatadaptief te zijn, en in 2030 heeft de stad het gebruik van primaire grondstoffen met 50% verminderd.
Veel steden kennen ambitieuze woningbouwdoelen en niet alleen in de randstad, zo heeft Nijmegen als doel om tot 2030 minimaal 10.000 woningen bij te bouwen en Leeuwarden realiseert tussen de 10.000 en 15.000 woningen tot 2040.
Concrete programmeringen voor werken zijn te vinden in provinciale ambities, maar ook in steden en regio’s. De gemeente Groningen houdt rekening met een groei van 35.000 extra woningen en ten minste 28.000 banen in de regio. In de Metropoolregio Rotterdam Den Haag groeit het inwoneraantal richting 2040 met 400.000 mensen; er zijn afspraken gemaakt om voldoende bedrijfsruimte te realiseren en de juiste bedrijven op de juiste plek te krijgen. De gemeente Den Haag heeft bijvoorbeeld in het specifieke ontwikkelgebied De Binckhorst als doel gesteld om 5.000 woningen en 200.000 m² nieuwe bedrijfsruimte te realiseren.
Deze ambities zijn hoog en vragen veel van ondernemers en inwoners. Maar ze zijn ook heel erg nodig om de stad en Nederland leefbaar en levendig te houden.
Maatschappelijke ambities staan op de tocht
Tegelijkertijd wordt een negatieve trend zichtbaar. Zo verschenen in de afgelopen maanden steeds meer nieuwsberichten die meldden dat ambities niet worden gehaald.
In 2024 berichtte NRC al dat twee op de drie regio's in Nederland in 2023 hun woningbouwdoelen niet hebben gehaald. In maart dit jaar stelde databureau Locatus dat de geambieerde bouw van in het totaal 100.000 woningen in 2025 niet haalbaar is; de geplande oplevering bedraagt slechts 72.000 woningen. En enkele weken geleden verscheen een artikel over de Amsterdamse ambitie voor het bijbouwen van 150.000 woningen richting 2050, het behalen hiervan staat op losse schroeven.
Ook de klimaat- en circulaire doelen staan op de tocht en verschillende andere partijen stelden eind 2024 al dat het behalen van het nationale doel van 55% CO2-reductie in 2030 erg onwaarschijnlijk is. PBL concludeerde afgelopen februari dat het landelijke doel om in 2030 de helft minder fossiele, minerale en metalen grondstoffen te gebruiken, waarschijnlijk niet gehaald wordt. Vergelijkbare berichten verschijnen op stedelijk niveau. Zo kopte Het Parool begin dit jaar dat Amsterdam de ambitie om aardgasvrij te zijn in 2040 voorlopig loslaat omdat wetgeving rondom warmtenetten de transitie heeft vertraagd.
Verklaringen zijn er zeker
Stikstof, regelgeving en juridische procedures, arbeidstekorten en overlast bij omwonenden blijken belangrijke belemmerende factoren bij realisatie van woningen en werkruimte. Bij klimaatneutraliteit, reductie van CO2 en andere emissies en circulariteit lijkt het te gaan om om achterblijven van regelgeving, het ontbreken van level playing field en systeemfalen. Ook zijn er conflicterende ambities waardoor deze elkaar in de weg zitten. Ruimte voor werken moet soms bijvoorbeeld plaats maken voor ruimte voor wonen. De praktijk blijkt dus weerbarstig. Al deze praktijkervaringen komen nu – enkele jaren na het stellen van de ambities – in zicht.
Maar hoe nu verder?
Zijn al die ambities dan een verloren zaak?. Ik denk van niet . Na een eerste periode van euforie bij het stellen van de doelen, is het nu tijd voor een realiteitscheck. Er moet nu echt gewerkt worden aan realisatie en dus aan realistische oplossingen die werken voor de markt, inwoners en overheid. Dit start met het vertalen van de ambities in één integrale programmering waarin de verschillende doelen op elkaar worden afgestemd en er misschien moeten afwegingen worden gemaakt. Niet alles kan overal. Zo worden de pijnlijke keuzes direct duidelijk en kunnen winsten en verliezen op een groter schaalniveau met elkaar uitgewisseld worden. De nieuwe Omgevingswet is een goed instrument hiervoor. Daarnaast is het zaak om beter de bruggen te slaan tussen overheidsbeleid en -regels en de investeringsmogelijkheden die bedrijven zelf zien.
De hoge ambities zijn dus geen verloren zaak. Visie en ambitie bieden op de lange termijn houvast voor ondernemers en burgers. Laten we daarbij de Omgevingswet gebruiken om te werken aan een integraal en haalbaar beeld van de toekomst van Nederland.
Gepubliceerd in Stadszaken 2 juni 2025.
Meer informatie neem contact op met Marije Groen.
